تاريخچه موسيقي فيلم (١)/ ماهنامه مقام موسيقايي شماره ١٨ دكتر عماد توحيدی
تاریخچه موسیقی به‌عنوان همراهی‌كننده سرگرمیهای بصری، مطمئنا‌ً از قدمت فراوانی برخوردار است. صرف نظر از هنرهای بصری عهد عتیق، انواع نمایشهای موزیكال و شكلهای مختلف اپرائی، پیوسته از موسیقی بهره برده‌اند. در تمام این زمینه‌ها، موسیقی نقش پراهمیتی را ایفا كرده است، از جمله تشدید و تقویت واكنش عاطفی مخاطب نسبت به فضای كلی اثر و یا بخش مهمی از وجه سرگرم‌كنندگی نمایش و یا به صورت طیف وسیعی كه تمام جنبه‌های نمایش را دربرمی‌گیرد.
فیلمهای اولیه سینما، فقط تصاویر متحركی بودند كه از هیچ صدائی بهره نمی‌بردند، ولی فیلم بدون موسیقی، به‌قدری خالی به‌نظر می‌رسید كه غالباً فیلمها را یك نوازنده پیانو یا ارگ یا گروهی از نوازندگان، درست به شیوه تئاتر، همراهی می‌كردند تا به داستان فیلم حال و هوای مؤثرتری ببخشند.
در آغاز كار، موسیقیدانهای تئاتر بودند كه این موسیقیها را انتخاب یا تصنیف می‌كردند، ولی بعدها موسیقیدانهای فیلم كه در این زمینه، تخصص داشتند، زمام كار را به دست گرفتند و به‌صورت متمركز و حرفه‌ای وارد عرصه سینما شدند و فیلمسازها مستقیما‌ً به آنها مراجعه می‌كردند.
به‌زودی تهیه‌كنندگان فیلمها كنترل بیشتری را بر موسیقی فیلم اعمال كردند، به‌طوری كه موسیقی های خاصی باید برای فیلمها نواخته می‌شدند و حتی كمی بعد، ساختن قطعاتی ویژه فیلمها رایج شد. ذكر این نكته ضرورت دارد كه یكی از بزرگترین هنرمندان سینمای صامت یعنی چارلی چاپلین1 موسیقی فیلمهایش را خودش می‌ساخت كه از جمله مشهورترین آنها موسیقی فیلم روشنایی های شهر (City Lights) است.
رشد صنعت نوین سینما
اولین فیلم ناطق سینما، خواننده جاز به بازیگری آل جولسون2 بود كه در سال 1927، با موسیقی فیلم ویژه خود و چند جمله صحبت، موج عظیمی را در عالم هنر برانگیخت و وضعیت موسیقی را به‌عنوان جزء اصلی همراهی‌كننده فیلم، به‌كلی تغییر داد.
در اوایل سالهای 1930، با رشد صنعت سینمای ناطق، نقش آهنگسازان فیلم از اهمیت ویژه‌ای برخودار شد. به‌زودی، موسیقی مخصوص تیتراژ آغازین، اهمیت یك اورتور(3) را در سمفونی پیدا كرد و در متن و تیتراژ پایانی، برای تقویت تأثیر فیلم و نتیجه‌گیری از آن، به كار رفت و در طول فیلم، در موقعیتهای مناسب و در فاصله بین گفت‌وگوها، موسیقی فیلم نقش مهمی را به‌عهده گرفت.
اهمیت موسیقی به‌عنوان یك مكمل اساسی، به‌سرعت شناخته شد و جوایز بی‌شماری، از جمله جایزه اسكار موسیقی فیلم از همان ابتدا برای این حرفه در نظر گرفته شد.
آثار اولیه موسیقی فیلم، درواقع اجرای قطعات مناسبی از موسیقی كلاسیك، به‌خصوص آثار راخمانینف4، چایكوفسكی5 و ریمسكی ـ كرساكف6 بودند. یكی از مؤثرترین آثار موسیقائی اقتباسی برای فیلم، موسیقی معروف ماكس اشتاینر7 برای فیلم كازابلانكا8 كه در سال 1942 بود كه در آن سرودهای ملی آلمان و فرانسه با ترانه‌‌ای كه از عمو سام خواسته می‌شد كه «دوباره بنوازد» درهم آمیخته بود. نغمه‌های رمانتیك و هیجان‌‌انگیز و دراماتیك این موسیقی، به‌طرز حیرت‌‌انگیزی در موفقیت فیلم تأثیر داشت.
مخاطبان جدید سینما، گاهی بدشان نمی‌آید كه موسیقی پابه‌پای فیلم، پیش برود. این تمایل به‌خصوص در كارتونهایی چون میكی موز9 و امثال آن، برجسته‌تر هستند. بسیاری از آهنگسازان موسیقی فیلم، از اعتبار چندانی برخوردار نبودند و آهنگسازان جد‌ّی، به آنها به نظر حقارت می‌نگریستند.
ولی بعدها، موفقیتهایی كه در این زمینه به دست آمد، آهنگسازان بزرگ را به این حرفه جذب كرد و از جمله ماكس اشتاینر، موسیقی فیلم بر باد رفته را ساخت كه هنوز هم پس از سالیان سال، به‌عنوان یكی از محبوب‌ترین آثار موسیقی، در سراسر جهان شناخته می‌شود.
سالهای جنگ، سبب شدند كه فیلمهای میهنی فراوانی تولید شوند و بدیهی است كه موسیقی فیلم نیز پیشرفت فراوانی كرد و بسیاری از آهنگسازان نابغه، برای استفاده در موقعیت استثنائی به‌وجود آمده، به كار گرفته شدند.
از جمله این نوابغ، شوستاكوویچ10 بود كه برای فیلمهای تبلیغاتی استالینی11 قطعات بی‌شماری را نوشت. برخی از آثار دوران جنگ عبارتند از: انفجار سدها ساخته اریك كوتز12 و اسكادران13 633 ساخته ران گودوین14.
فیلمهای موزیكال هم دراین دوران از محبوبیت روزافزونی برخوردار شدند از جمله آثار: راجرز انداهامراشتاین15 برای كارتونهای والت دیسنی16 و نسخه‌های سینمایی نمایشهایی چون داستان وست ساید17 اثر لئونارد برنشتاین18، اولیور19! اثر لیونل بارت20، مغازه كوچك وحشت اثر آلن منكین21 و اوستا 22 اثر آندرو لوید وبر23.
فیلمهای خاصی هم كه ابتدا موسیقی آنها ساخته می‌شد و سپس تصاویری متناسب با آنها خلق می‌شدند، قابل توجه هستند، از جمله كارتون فانتاسیا 24 ساخته والت دیسنی كه اخیرا‌ً نسخه جدیدی از آن به‌صورت سریال تهیه شده است.
فیلمهای دایره‌آور و هیجان‌‌انگیز به‌طرز خاصی به موسیقی منحصربه‌فردی نیاز داشتند تا در ایجاد هیجان و اضطراب در مخاطب، به‌عنوان ابزاری اصلی به‌كار گرفته شوند تا تأثیر صحنه‌های پرخطر و مضطرب‌كننده را بالا ببرد.
كلید این نوع موسیقی به دست موسیقیدان نابغه‌ای به نام برنارد هرمن25 بود كه موسیقی بسیاری از فیلمهای آلفرد هیچكاك26 را ساخت كه سازهای زهی پر از جیغ و ناله او در فیلم روانی و نغمه‌های گیج‌كننده‌‌اش در سرگیجه، نقشی بسیار مهم و مؤثر در كل فیلم و مخصوصاً نتیجه‌گیری و تیتراژ پایانی داشتند.
دو نمونه كاملا‌ً متضاد در موسیقی سالهای 70، طالع نحس با اثر غافلگیركننده جری گلداسمیت27 و هالوئین28 اثر جان كارپنتر29 بودند. در هر دوی این آثار، از نتهای تكراری به مؤثرترین وجه استفاده شده بود.
ساخت فیلمهای تاریخی و مذهبی، استفاده كامل از اركسترهای بزرگ را ضرورت بخشید، زیرا شكوه و جلال این فیلمها را جز با موسیقیهای سمفونی‌گونه نمی‌شد، نشان داد. در این زمینه موریس ژار30، موسیقیدان نابغه فرانسوی، نقش بسیار تعیین‌كننده‌ای داشت كه با ساختن موسیقی فیلم لورنس عربستان، گام بسیار مؤثری را در این زمینه برداشت.
در كنار این نوع موسیقی، تأثیر بسیار مهم فیلمهای وسترن را در تاریخ سینما نمی‌توان نادیده گرفت. بسیاری از موسیقی فیلمهای بسیار محبوب، به این نوع فیلمها ارتباط پیدا می‌كنند، از جمله موسیقی فیلم هفت دلاور ساخته المر برنشتاین31 و خوب، بد، زشت ساخته انینو مورریكونه32.
به‌زودی این نكته كه ترانه‌های محبوب می‌توانند فروش فیلمها را بالا ببرند و بالعكس، فیلمهای محبوب هم در فروش ترانه‌ها تأثیر دارند، سبب شد كه برای فیلمهای سینمایی، ترانه‌هایی ساخته شوند و اولین نمونه بسیار موفق آن در فیلم ماجرای نیمروز در سال 1952، توسط دیمیتری تیومكین33 و ن‍ِد واشینگتون34 ساخته شد.
از آن زمان به بعد، ترانه‌سراها و آهنگسازان موسیقی فیلم، همكاریهای مستمری را در فیلمهای بی‌شمار آغاز كردند. از نمونه‌های اخیر این همكاری می‌توان به موسیقی رابین‌هود35، شاهزاده دزدها ساخته مایكل كامن35) و تایتانیك36 اثر جیمز هورنر37 اشاره كرد.
1.Charlie chaplin
2. Al Jolson
3. Overture
4. Rachmaninov
5.Tchaikovsky
6. Rimski – Korsakov
7. Max Steiner
8. Casablanca
9. Mickey Mouse
10. Shostakovich
11. Stalin
12. Eric Coates
13. Squadron
14. Ron Goodwin
15. Rogers and Hammerstein
16. Walt Disney
17. West side Story
18. Leonard Bernstein
19. Oliver!
20. Lionel Bart
21. Alan Menken
22. Avita
23.Andrew Lloyd Webber
24. Fantasia
25. Bernard Hermann
26. Alfred Hitch Cock
27. Jerry Goldsmith
28. Halloween
29. John Carpenter
30.Elmer Bernstein
31. Ennino Morricone
32. Dimitri Tiomkin
33. Ned Washington
34. Robin Hood
35. Michael Kamen
36. Titanic
37. James Horner
670 total views, 1 views today
